جراحی ارتوگناتیک به بیان ساده به معنای جراحی استخوان های فک یا جراحی فک است. این جراحی جهت اصلاح رابطه فک بالا یا پایین با سایر استخوان‌های صورت و قاعده جمجمه انجام می‌شود. بسته به نوع عارضه، می‌توان جراحی ارتوگناتیک فک بالا یا فک پایین و یا هر دو انجام داد. جراحی فک بالا با یک برش در بافت لثه بالای دندان‌ها انجام می‌گیرد. هنگامی که این برش در استخوان فک بالایی داده شد، می‌توان فک را به منظور اصلاح روابط دندانی جابه جا کرد. یعنی فک را به سمت جلو یا عقب می‌توان جابه جا نمود. همچنین می توان با توجه به نیازهای زیبایی بیمار، فک را بالا و یا پایین برد.
چه افرادی به جراحی ارتوگناتیک فک بالا نیاز دارند؟
همانطور که گفتیم هدف از جراحی ارتوگناتیک، اصلاح مشکلات کاربردی و زیبایی اسکلت است. مال اکلوژن پیشرفته (قرارگیری نامتقارن دندان‌ها روی یکدیگر)، مسبب بسیاری از مشکلات عملکردی می‌گردد. این نقایص شامل مواردی زیر هستند:
مشکل در جویدن غذا، مشکلات گفتاری، سردرد، درد مفصل فکی و مشکلات پریودنتال. یکی از مهمترین درمان‌های آپنه انسدادی هنگام خواب، جراحی ارتوگناتیک است.
جراحی ارتوگناتیک در اکثر مواقع راه حل درمان موارد شدید مشکلات دندانی است؛ که درمان های ارتودنسی به تنهایی برای اصلاح آن ها کافی نیست.
اورجت
به این معنی است که دندان‌های پایین در جهت افقی، پشت دندان‌های بالا قرار دارند. اورجت عادی حدود 2 میلی متر است. در مواردی که بیشتر از 2 میلی متر است، آن را با نام مال اکلوژن کلاس II دسته‌بندی می‌کنند.
امکان دارد به دلیل رشد کم فک پایین و یا رشد زیاد از حد فک بالا باشد که این بیشتر به دلایل ژنتیکی به ارث برده شده است. اختلالات رشدی دلیل ایجاد مال اکلوژن هستند و در شکل و فرم صورت تاثیر دارند. رشد زیادی فک بالایی را می توان با جراحی ارتوگناتیک فک بالا اصلاح کرد.
اورجت معکوس
اورجت معکوس برعکس مال اکلوژن کلاس II است. در آن دندان‌های بالایی در جهت افقی پشت دندان‌های پایین قرار دارند و با نام مال اکلوژن کلاس III طبقه بندی می‌شوند.
علت آن معمولا رشد زیاد فک پایین و یا رشد کم فک بالایی می باشد که ممکن است ارثی باشد. رشد کم فک بالایی را می‌توان با جلو آوردن آن با جراحی ارتوگناتیک فک بالا اصلاح نمود.
بایت باز (Open bite)
غالبا دندان‌های قدامی بالا باید 2 میلی متر از لبه دندان‌های قدامی پایین را در بعد عمودی پوشش دهند. در صورت عدم پوشش، open bite ایجاد می‌گردد. به طور کلی open bite برای ارتودنتیست‌ها جزء سخت‌ترین درمان‌ها است. برای تصحیح بایت باز در بزرگسالان نیاز است تا با جراحی ارتوگناتیک فک بالا بخش عقبی فک بالا، بالا برده شود تا با ایجاد فضا برای چرخش فک، بایت بسته شود. در مواردی جراحی ارتوگناتیک فکین (بالا و پایین باهم) جهت اصلاح مشکل بایت باز مورد نیاز است.
درمان لبخند نازیبا و صورت کشیده
لبخند لثه‌ای (دیده شدن بیش از حد لثه) می‌تواند به دلیل دندان‌های کوچک، لب بالایی کوتاه، دندان سانترال بلند فک بالا، تحرک بیش از حد لب بالا در لبخند، و یا رشد عمودی زیاد فک بالا باشد. رشد فک بالایی به صورت عمودی، به عنوان “سندروم صورت کشیده” نامیده می شود. این سندروم درحالتی که یک سوم تحتانی صورت بلند‌تر باشد، باعث ناتوانی روی هم قرار دادن لب در حالت نرمال و یا زیاد مشاهده شدن لثه هنگام لبخند می‌شود. افزایش رشد عمودی فک فوقانی معمولا با مال اکلوژن بایت باز همراه است. درمان این رشد نامتعارف با جراحی فک بالا و جابه جایی آن به سمت بالا صورت می گیرد؛ که باعث کاهش میزان مشاهده شدن لثه می‌شود.
درمان صورت کوتاه
همانطور که فک بالایی می‌تواند بطور عمودی بیش از حد رشد کند، در برخی موارد، احتمال کمبود رشد عمودی نیز وجود دارد. این حالت با عنوان “سندرم صورت کوتاه” نامیده می‌شود. افرادی که یک سوم تحتانی صورت آنها کوتاه است و دندان‌ها در حین لبخند دیده نمی‌شوند، دچار این سندروم هستند. در این حالت، افزایش طول صورت باعث تناسب بهتر صورت و همچنین بهبود ظاهر لب می شود.
آمادگی برای جراحی ارتوگناتیک فک بالا
در ویزیت ابتدایی توسط پزشک؛ مجموعه ای از رکوردها و مدارک تشخیصی جهت تعیین اصل مشکل بیمار و درمان مناسب آن، تهیه خواهد شد. بعد از آنالیز این رکوردها، روش‌های درمانی ممکن با بیمار در میان گذاشته می‌شود. موارد زیر رکوردهای مورد نیاز و دلیل تهیه آنها آمده است:
عکس
عکس‌هایی از نماهای تمام رخ، سه چهارم رخ و نیم رخ، جزء عکس‌های لازم از فک و صورت هستند. این عکس‌ها به آنالیز بافت استخوانی و نرم کمک می کنند. به طوری که نقطه نظرهای مختلف درمانی را می‌توان کاملاً در صورت مورد ارزیابی قرار داد. برای اینکه رکوردی که از دهان گرفته می‌شود دقیق باشد؛ در ابتدای درمان از دندان‌ها نیز عکسبرداری به عمل می‌آید.
برای دریافت مشاوره جهت انجام جراحی زاویه سازی صورت و عمل بوکال فت می توانید به کلینیک دکتر مانی آرش راد مراجعه کنید.
رادیوگرافی سفالومتری
رادیوگرافی کمک می‌کند تا بتوان مقایسه اندازه گیری‌های دندان‌ها و روابط فکی بیمار با حالت عادی انجام داد.
رادیوگرافی پانورامیک
این رادیوگرافی شامل رادیوگرافی از دندان‌ها و همچنین هر دو فک است. رادیوگرافی تعداد دندان‌های بیمار، وجود دندان عقل، دندان‌های پوسیده یا از دست رفته، دندان اضافی یا دندان‌های نهفته را نشان می‌دهد.
قالب های دندانی
قالب‌های دندانی به منظور بررسی مشکلات دندانی در شروع درمان و به عنوان مرجع در طرح ریزی قبل از درمان استفاده خواهند شد.
به طور کلی در جلسه‌ای که به منظور صحبت درباره روش و توالی درمان با بیمار گذاشته می‌شود؛ درباره تمامی مسائل مربوط به درمان بحث خواهد شد.
جراحی ارتوگناتیک فک بالا چگونه انجام می شود؟
مراحل قبل از جراحی
مراحلی که قبل از انجام جراحی لازم است به صورت زیر است.
به منظور آماده سازی دندان‌ها برای جراحی ارتوگناتیک، اولین مرحله انجام ارتودنسی قبل از جراحی به دلیل اصلاح قرارگیری دندان‌ها است. هدف از مرحله ارتودنسی قبل از جراحی به طور کلی شامل موارد زیر است:
- تصحیح نامرتبی دندان‌ها
- تصحیح موقعیت دندان‌های قدامی نسبت به فک
- ایجاد نظم در دندان‌ها برای مراحل بعد از جراحی
ارتودنسی قبل از عمل ممکن است بسته به نیاز شما بین 6 تا 18 ماه طول بکشد.
مراحل پس از جراحی
درمان ارتودنسی بعد از عمل
پس از اینکه جراحی توسط جراح فک و صورت به خوبی انجام گرفت، با اعلام جراح، درمان ارتودنسی پس از جراحی انجام می گیرد. معمولا بین 6-12 ماه طول می کشد.
حذف دستگاه‌ها و نگهدارنده‌ها
در گذشته، به دلیل وجود سیم‌ها، روز حذف آنها برای بیمار بسیار شیرین بود. اما با توجه به تکنولوژی امروزی در اکثر جراحی‌ها نیاز به گذاشتن سیم نیست و این یک خبر خوب برای بیماران است.
ویزیت های پس از عمل
پس از اتمام کار باید ویزت‌های دوره ای توسط جراح فک انجام گیرد تا از وضعیت فکی و دندانی بیمار مطمئن شود.
انواع جراحی ارتوگناتیک فک بالا
جراحی ارتوگناتیک فک بالا معمولا توسط استئوتومی لفورت I انجام می شود. این استئوتومی شامل جدا کردن فک بالا (ماگزیلا) از جمجمه و جابجایی آن در جهت‌های مختلف است. با توجه به جهت حرکت فک بالا، چندین روش ارتوگناتیک فک بالا وجود دارد:
- جراحی جلو آوردن فک بالا
- جراحی عقب بردن فک بالا
- جراحی پایین آوردن فک بالا
- جراحی بالا بردن فک بالا
مواردی که بعد از جراحی باید در نظر داشت
یک رژیم غذایی مناسب در طول دوره بهبود(6 هفته) بسیار کمک کننده است. بحث کاملی درباره این موضوع در مقاله رژیم غذایی پس از جراحی فک یا جراحی ارتوگناتیک را می‌توانید مطالعه کنید.
تورم صورت و در مواردی کبودی را می‌توان انتظار داشت. 2 تا 3 روز پس از جراحی شروع ه رفع شدن می‌کند. بهتر است 7 تا 14 روز مرخصی گرفته و استراحت نمایید. اگر شغل شما با فعالیت بدنی همراه است باید بیشتر مرخصی بگیرید.
پس از مرخص شدن از بیمارستان، جراح فک پیشرفت بیمار را هر دو هفته یکبار چک خواهد کرد. در مواردی ممکن است از کش‌های لاستیکی جهت اطمینان از وضعیت درست دندانی بیمار استفاده کند. بعد از این بیمار به ارتودنتیست باید مراجعه کند.
چه چیزی در بهبودی نقش دارد؟
تورم
بعد از جراحی ارتوگناتیک کمی تورم خواهید داشت که بسته به نوع جراحی است. بیشترین میزان آن در روز دوم یا سوم بعد از جراحی رخ می‌دهد و پس از آن تمایل به کاهش دارد. ممکن است تورم تا 6 ماه بعد از عمل جراحی ادامه یابد. اما میزان قابل توجهی از تورم تا 6 هفته بعد از جراحی ارتوگناتیک از بین می‌رود. موارد زیر برای کاهش تورم موثرند:
- کمپرس یخ – استفاده از کمپرس یخ در 12 ساعت اول پس از جراحی بسیار مفید است.
- ارتفاع سر – در 2 هفته اول بعد از جراحی، در حین خواب سر باید در یک زاویه 30-45 درجه قرار می گیرد.
- استروئید – جراح فک گاهی استفاده از استروئیدها را به منظور کاهش تورم به بیمار توصیه می‌کند.
- افزایش فعالیت – پیاده روی باعث افزایش جریان خون می شود که منجر به کاهش تورم خواهد شد.
از سرگیری فعالیت های عادی
اکثر بیماران یک هفته پس از عمل قادر خواهند بود فعالیت‌های عادی روزانه خود را از سر گیرند. فعالیت های فیزیکی سنگین از جمله دویدن، کار کردن، و غیره، برای حدود 3 ماه ممنوع است. اما همانطور که گفتیم پیاده‌روی سبک بسیار مفید است.
بهداشت دهان و دندان
رعایت بهداشت دهان و دندان بسیار ضروری است. رعایت نکردن بهداشت دهان پس از جراحی، تا حد زیادی شانس وقوع عفونت را زیاد می‌کند. استفاده از یک مسواک نرم (مسواک کودک)، جهت تمیز کردن اطراف براکت‌ها و سیم‌های ارتودنسی بسیار اثرگذار است.
چه داروهایی باید مصرف شود؟
پس از درمان با نظر پزشک داروهای زیر ممکن است برای بیمار تجویز شوند:
- مصرف آنتی بیوتیک جهت جلوگیری از عفونت به مدت تقریبی 7 روز
- مصرف کورتیکواستروئید جهت کم کردن میزان تورم
- مسکن جهت کاهش هر گونه ناراحتی و درد
آیا جراحی ارتوگناتیک فک بالا خطر دارد؟
- درد – در اغلب موارد دردهای پس از عمل خفیف یا کمی بیشتر است و به طور رضایت بخشی با داروهای ضد درد کنترل می شوند. شما همچنین باید انتظار گلودرد پس از جراحی ارتوگناتیک فک بالا یا سایر فکین را داشته باشید. درد و سوزش گلو در اثر قرار دادن لوله بیهوشی در حین عمل جراحی ایجاد می شود. درد گلو به ندرت بیش از چند روز طول می کشد.
- تورم – تورم پس از عمل جراحی طبیعی است و میزان آن بین افراد مختلف متفاوت است. تورم مربوط به جراحی فک پایین در مقایسه با عمل جراحی مربوط به فک بالا معمولا بیشتر است، و معمولا حداکثر میزان آن روز پس از عمل رخ می دهد.
- خونریزی – خونریزی جزئی پس از عمل جراحی شایع است. همچنین انتظار خونریزی جزئی از بینی پس از عمل جراحی فک فوقانی برای یک دوره یک تا دو هفته می رود.
- عفونت – عفونت بعد از هر نوع عمل جراحی امکان پذیر است. برای جلوگیری از عفونت، آنتی بیوتیک هم در طول عمل، و هم بعد از عمل جراحی داده می شود.
- احساس سوزن سوزن شدن / بی حسی – به دنبال جراحی فک بالایی، شما ممکن است احساس تغییر و یا بی حسی را در دندان‌های فوقانی تجربه کنید. در حالی که فیبرهای عصبی بیمار در حال ترمیم‌اند، ممکن است احساس عجیب و یا سوزن سوزن شدن را تجربه کنید. حس نرمال معمولا در شش ماه یا کمتر بر می‌گردد. در موارد بسیار نادر، ممکن است تغییر حس دائمی باشد.
- احتقان بینی – احتقان بینی ممکن است هم بر اثر لوله بیهوشی که در حین عمل جراحی در سوراخهای بینی قرار می گیرد و هم بر اثر خود عمل جراحی فک فوقانی رخ دهد. وقتی این اتفاق می افتد، احتقان را می توان با استفاده از اسپری های بینی و پاکسازی سوراخهای بینی بر طرف نمود. احتقان بینی معمولا 1 تا 2 هفته بعد از عمل جراحی بر طرف می گردد.
- از دست دادن وزن – کاهش وزن 2 تا 5 کیلوگرم ممکن است در طول دوره اولیه بعد از عمل رخ دهد. در اغلب موارد، این کاهش وزن به دلیل از دست رفتن اشتها همراه با استفاده از الاستیک می باشد. پس از هفته اول، اشتهای شما باید به اندازه کافی برای حفظ و احتمالا افزایش وزن بهبود یافته باشد.
- بازگشت پس از جراحی (عود مجدد) – وقتی که دندان ها توسط ارتودنسی و فک توسط جراحی جا به جا می شوند، هدف درمانی این است که آنها را در یک موقعیت مطلوب تر قرار دهیم. بسیاری از نیروها مسئول رشد و موقعیت از فک ها و دندان هستند. نیروهای عضلانی که مسئول اصلی مشکلات رشدی و روابط فکی هستند، پس از جراحی هنوز هم حضور دارند، در نتیجه همچنان یک احتمال کوچک برای بازگشت فک و دندان ها به موقعیت اصلی خود وجود دارد. این رخداد عود نامیده می شود. کارهای زیادی در طول درمان برای مقابله با عود انجام می شود، اما احتمال درجه ای از عود تقریبا همیشه وجود دارد.
