مال اکلوژن اصطلاحی ابداعی به معنی انسداد است. به این معنی که دندان ها در هنگام بسته شدن فک ها نسبت به دندان‌های مجاور در همان فک و یا دندان‌های مخالف در وضعیت طبیعی نیستند. در این مقاله درباره درمان مال اکلوژن و انواع آن صحبت می کنیم.
اکلوژن درواقع هم‌ترازی دندان‌ها و نحوه صحیح قرار گرفتن دندان‌های بالا و پایین روی‌هم است. انحراف از حالت نرمال اکلوژن به‌عنوان مال اکلوژن شناخته می‌شود. در این مطلب به بررسی انواع مال اکلوژن می‌پردازیم.
در حالت نرمال دندان‌های بالا باید روی دندان‌های تحتانی را بپوشانند و دندان‌های مولر (آسیا) بالایی باید روی دندان‌های مولر پایینی قرار بگیرند. به این حالت قرار گرفتن نرمال را اکلوژن می نامند.
مال اکلوژن دندان‌ها یعنی دندان‌ها به‌درستی تراز نیستند و زمانی که فکین روی هم قرار می‌گیرند و دندان‌ها به هم نزدیک می‌شوند، بهم خوردگی یا رابطه ناصحیح بین دندان‌های دو قوس وجود دارد.
فهرست مطالب
علائم مال اکلوژن
مال اکلوژن مورد شایعی است. گرچه معمولاً مال اکلوژن‌ها به‌اندازه‌ای جدی نیستند که نیاز به درمان بخصوص جراحی داشته باشند. اما کسانی که مال اکلوژن کمی شدید دارند، برای رفع آن به ارتودنسی نیاز است. در موارد خیلی شدیدتر برای درمان مال اکلوژن به جراحی فک یا ارتوسرجری نیاز خواهند داشت.
علائم مال اکلوژن عبارت‌اند از:
- قرارگیری غیرطبیعی دندان
- ظاهر غیرطبیعی صورت و چهره
- مشکل یا ناراحتی در هنگام گاز گرفتن یا جویدن
- دشواری‌های تکلم و گفتاری (نادر)، ازجمله نوک زبانی حرف زدن
- تنفس دهانی (تنفس از طریق دهان بدون بستن لب)
مال اکلوژن شدید بخشی از ناهنجاری‌های فک و صورت محسوب می‌شود. درمان مال اکلوژن احتمال خطر ابتلا به پوسیدگی دندان و میزان فشار زیاد روی مفصل گیجگاهی فکی را کاهش دهد.
گاهی مال اکلوژن با ناهماهنگی‌های اسکلتی صورت همراه است. در ناهماهنگی‌های اسکلتی صورت، روابط بین فک بالا و فک پایین تناسب ندارد.
این نبود هارمونی در اسکلت اکثراً می‌تواند منجر به تغییر شکل صورت فرد، تأثیر منفی بر زیبایی چهره او و مشکلات تغذیه یا تکلم گردد. در واقع وقتی دندان‌های فک بالایی در موقعیت صحیح خود قرار گیرند، دیگر از گاز گرفتن گونه‌ها و لب‌هایتان خبری نیست. جایگاه صحیح دندان‌های فک پایین نیز شما را از گاز گرفتن زبانتان محافظت می‌کند. هنگامیکه موقعیت‌های این دندان‌ها بهم می‌خورد، عملکرد درست آنها نیز دچار مشکل می شود.
اکثر مال اکلوژن های اسکلتی فقط و فقط با جراحی فک (ارتوگناتیک) قابل درمان هستند.
روش طبقه‌بندی ادوارد انگل
با توجه به روابط قدامی- دندان و فک، مال اکلوژن را بر اساس طبقه‌بندی انگل (1899) به سه نوع می‌توان تقسیم‌بندی کرد. البته شرایط دیگری نیز هست که به‌طور مستقیم در این سه طبقه‌بندی جای ندارند، مانند نامرتبی دندان‌ها.
شکل زیر سه کلاس مال اکلوژن را نشان می‌دهد:
مطالب پیشنهادی: جراحی صورت
این طبقه بندی بر اساس موقعیت نسبی دندان مولر اول بالا توسط انگل انجام شد. براساس نظر او اکلوژن نرمال به حالتی می‌گویند که کاسپ مزیوباکال مولر اول بالا Mesiobuccal Cusp در شیار باکال مولر پایین Buccal Groove قرار گیرد و تمامی دندان‌ها در قوس بالا و پایین باید روی خط اکلوژن (Line of occlusion) که قوس ملایمی دارد قرار داشته باشند.
هرگونه تغییر و انحراف از این حالت منجر به مال اکلوژن می‌گردد. در مال اکلوژن یا رابطه قوس‌های دندانی فکین درست نیست یا اینکه دندان‌ها در داخل قوس‌های دندانی نسبت به خط اکلوژن دچار انحراف شده باشند.
مال اکلوژن کلاس I
مال اکلوژن کلاس یک (Neutrocclusion) شایع‌ترین نوع مال اکلوژن است. در این نوع، فک بالا و فک پایین به‌درستی روی هم قرار دارند و اکلوژن نرمال است. اما دندان‌ها دارای مشکلاتی همچون نامنظمی، فاصله بین دندانی، کراس بایت، افزایش یا کاهش رشد، چرخش و یا تداخل هستند.
مال اکلوژن کلاس II
مال اکلوژن کلاس دو (Retrognathism)، اورجت، اوربایت -هنگامی است که فک بالا خیلی جلوتر از فک پایین است و به‌شدت فک و دندان‌های پایین را پوشش دهد.
بیماران مال اکلوژن کلاس دو یا فک پائینشان کوچک است و یا فک بالای آنها جلوتر از حالت نرمال قرار دارد و یا هر دو حالت باهم اتفاق می‌اقتد. مال اکلوژن کلاس دو، درواقع در پی تراز نبودن کاسپ مزیوباکال مولر اول بالا با شیار مزیوباکال مولر اول پایین رخ می‌دهد و جلوتر از آن است.
مال اکلوژن کلاس 2 خود به دو بخش تقسیم می‌شود:
مال اکلوژن کلاس 2 نوع 1
در مال اکلوژن کلاس 2 نوع 1، بین فک بالا و پایین اختلاف قابل‌توجهی وجود دارد. بیمار شدیدا دچار اورجت زیاد است و فک و دندان‌های بالا به شدت جلوتر از فک و دندان‌های پایین هستند.
مال اکلوژن کلاس 2 نوع 2
در مال اکلوژن کلاس 2 نوع 2، دندان‌های جلوی فک بالا به‌طور عمودی و یا به طرف عقب قرار دارند و بیمار دارای دیپ بایت شدید (Deep Overbite) است.
باوجود اینکه در این نوع ناهنجاری بین دو فک اختلاف وجود دارد اما به دلیل اینکه دندان‌های جلویی فک بالا به‌صورت عمودی و یا به سمت عقب هستند، تفاوت فکین کمتر به چشم می‌آید. ولی بی‌نظمی دندان‌های فک بالا و دیپ بایت شدید کاملا مشخص است.
مال اکلوژن کلاس III
مال اکلوژن کلاس سه (Mesiocclusion) – اورجت منفی، آندربایت – هنگامی که فک و دندان‌های تحتانی از فک و دندان‌های بالا خیلی جلوتر باشند و به‌شدت فک و دندان‌های بالا را بپوشانند.
بیماران مال اکلوژن کلاس سه یا فک بالای آنها عقب‌تر از حالت نرمال است یا فک پائین بزرگی دارند و یا هر دو حالت باهم وجود دارد.
الگوهای غیر نرمال بایت
این الگوها درواقع شایع‌ترین ناهنجاری‌های دندانی و فکی هستند. مال اکلوژن می‌تواند منجر به بی‌نظمی دندانی یا الگوهای غیر نرمال بایت شود. هم اکنون الگوهای غیر نرمال بایت را معرفی می‌کنیم.
برای دریافت مشاوره جهت انجام جراحی زاویه سازی صورت و عمل بوکال فت می توانید به کلینیک دکتر مانی آرش راد مراجعه کنید.
فضای اضافی و فاصله بیش از حد دندان‌ها
فضای زیاد بین دندان‌ها می‌تواند منجر به مشکلات فاصله و یا بی‌نظمی دندان‌ها شود. این فاصله و یا فضاهای بین‌دندانی معمولا به خاطر از دست دادن دندان‌ها یا دندان‌هایی که هنوز رشد نکرده‌اند ایجاد می‌شوند.
فضای کم همراه با بی نظمی و شلوغی دندان‌ها
فضای تنگ برای دندان‌ها (یا روی هم بودن دندان‌ها) نیز می‌تواند موجب ایجاد فاصله و یا بی‌نظمی دندان‌ها شود. بی‌نظمی و شلوغی دندان‌ها باعث می‌شود که در دهان فضای کافی برای دندان‌های طبیعی دائمی وجود نداشته باشد. در این حالت دندان‌ها هیچ نظم و ترتیبی ندارند و باهم جفت نمی‌شوند.
بی‌نظمی دندان‌ها می‌تواند از رویش درست دندان‌های دائمی جلوگیری کند و منجر به دندان نهفته شود.
دندان نهفته
وقتی مسیر رویش یک دندان توسط دندان دیگری مسدود شده است به آن نهفتگی دندان می گویند.
ناقرینگی دندان ها هنگام لبخند زدن
افرادی که دچار ناقرینگی دندان هستند خط وسط بین دندان های جلو در فک بالا و پایین مطابقت ندارد. اصطلاحا گویند دچار خط وسط نابجا (Misplaced midline) هستند.
این ناقرینگی باعث می شود هنگام لبخند، دهان بیمار نامتقارن به نظر برسد. علاوه بر تاثیرات منفی بر زیبایی، مشکلات روابط دندانی نیز ممکن است ایجاد گردد که بر کارایی جویدن اثر می گذارد.
اوپن بایت یا به هم نرسیدن دندان‌ها
در (openbite) اوپن بایت اگرچه دندان‌های مولر(آسیا) بالا و پایین بیمار روی‌هم به خوبی قرار می گیرند اما دندان‌های بالا و پایین جلویی باهم همپوشانی ندارند. زمانی که دندان‌ها را به هم می‌چسبانید بین سطوح دندانی جلو یا اطراف فاصله و فضای خالی وجود دارد.
اوپن بایت می‌تواند در یک طرف یا هر دو طرف دندان‌ها اتفاق بیفتد.
اوربایت یا بیش از اندازه همپوشانی دندانی
در اوربایت (Overbite) دندان جلویی فک بالا زیاد ازحد روی دندان‌های جلوی پایین می‌نشینند و در موارد خیلی شدید، منجر به این می شود دندان‌های پایینی به سقف دهان برخورد کنند.
بر اثر این ناهنجاری دندان های پایینی به لثه دندان های بالایی و همچنین بخش داخلی دندان های جلوی بالا صدمه می زند. همچنین استخوان نگه دارنده دندان ها دچار تحلیل شده و می تواند مسبب سایش دندان های بالا و پایین شود. این ناهنجاری با مشکلات ایجاد شده در مفصل گیجگاهی فکی ارتباط دارد.
اورجت یا بیرون زدگی دندان‌های فک بالا
در اورجت (Overjet) دندان‌های جلویی فک بالا بسیار بیش از اندازه از دندان‌های پایینی جلوتر هستند و کلا به سمت بیرون رانده‌شده‌اند.
از دیگر عوامل اورجت می تواند فک پایین کوچک باشد. گاهی مکیدن انگشت شست توسط کودکان نیز می‌تواند در بزرگسالی این حالت را با فشار دادن دندان به بیرون و تغییر شکل کام فوقانی دهان ایجاد نماید.
دیپ بایت
در حالت دیپ بایت یا Deep Bite دندان‌های جلویی بالا میزان زیادی از دندان‌های پایین را می‌پوشانند و دندان‌های پایینی کمتر از حد طبیعی دیده می‌شوند.
آندربایت
در آندربایت Underbite دندان‌های جلویی در فک پایین، جلوتر از دندان‌های جلو بالایی می‌باشند.
کراس بایت
در کراس بایت Cross bite هنگام بستن دهان یک یا همه دندان‌های بالایی بصورت صحیح روی دندان‌های پایینی قرار نمی‌گیرد و برخی از دندان‌ها در هم قفل می‌شوند.
در کراس بایت فضای مورد نیاز برای رشد دندان‌های دائمی بالا وجود ندارد، به همین دلیل دندان‌ها معمولا کج رشد می‌کنند.
چرخش دندان‌ها
وقتی دندانی از حالت نرمال خود چرخیده و یا زاویه دار شود، با چرخش دندان روبرو هستیم.
جابجایی
در جابجایی Transposition دندان‌ها در جایی غیر از جایگاه نرمال خود رشد می‌کنند.
سایش دندانی
سایش دندانی ممکن است از نشانه های اوربایت، کراس بایت یا دیپ بایت شدید باشد. یا ممکن است به دلیل مشکلات ایجاد شده مفصل گیجگاهی فکی باشد. اما بطورکلی خود به تنهایی جزء دسته بندی الگوهای غیرطبیعی بایت‌ها قرار نمی‌گیرد.
علت مال اکلوژن
جالب است بدانید که مال اکلوژن اکثراً ارثی است. امکان دارد به دلیل تفاوت بین اندازه فک بالا و فک پایین و یا بین اندازه فک و دندان بوجود آید. فرم و یا نقایص فک موقع تولد مانند شکاف لب و کام نیز ممکن است از دلایل مال اکلوژن باشد.
به جز موارد ارثی، برخی عادت‌های بد دهانی و فشار زیاد بر دندان‌ها می‌تواند از علل اصلی مال اکلوژن باشند.
از جمله عوامل دیگر:
• عادت‌های دوران کودکی همچون مکیدن انگشت شست، فشار دادن زبان، بعد از 5 سالگی
• دندان اضافی، دندان از بین رفته، نهفتگی دندان و یا فرم غیر نرمال دندان
• فک کوچک و رشد نیافته
• استفاده ناجور و ناصحیح از نگهدارنده‌ها، بریس‌ها و اپلاینس‌ها
• شکستگی شدید فک که منجر به غیر هم ترازی و بی نظمی می‌شود.
• تومور دهانی و فکی
به علاوه موارد فوق، پوسیدگی، التهاب پری اپیکال و از دست رفتن دندان‌های شیری نیز رشد درست دندان‌های دائمی را تغییر می‌دهد.
اندازه دندان‌ها یا اختلاف افقی و عرضی و عدم تقارن اسکلتی نیز ممکن است انواع دیگری از مال اکلوژن را شکل دهند. افرادی که صورت کشیده دارند ممکن است دچار اوپن بایت شوند. درحالی‌که صورت‌های کوچک‌تر از حد معمول احتمال دارد که همراه با دیپ بایت باشند.
از دیگر علل اوپن بایت یا دیپ بایت می‌توان گفت ممکن است فک بالایی یا فک پایینی بیش‌ازحد یا کمتر از حد رشد نماید. این حالت ممکن است منجر به مال اکلوژن کلاس II و یا کلاس III شود و برای درمان آنها اغلب به جراحی فک (جراحی ارتوگناتیک) نیاز است.
درمان مال اکلوژن
مال اکلوژن یکی از شایع‌ترین بیماری‌های فکی است که بخاطر آن به جراح فک مراجعه می‌شود. هدف از درمان مال اکلوژن اصلاح موقعیت و جایگاه دندان‌ها است.
با درمان مال اکلوژن خطر ابتلا به پوسیدگی دندان و انواع بیماری‌های لثه و پریودنتال را می‌کاهد زیرا تمیز کردن دندان راحتتر می‌شود.
با کم شدن فشار روی دندان و فک، علائم مشکلات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) کاهش می‌یابد.
در درمان مال اکلوژن از ارتودنسی نیز استفاده می‌شود. گاه به تنهایی برای درمان کافیست و گاهی با جراحی فک لازم است انجام گیرد.
معاینه مال اکلوژن
پس از معاینه توسط پزشک باید رکوردهای لازم جهت طرح درمان تهیه شود.
درمان مال اکلوژن پیش از سن بلوغ
با درمان زودهنگام مال اکلوژن، درمان راحتتر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد بود. بهترین موقع جهت درمان مال اکلوژن در دوران کودکی و نوجوانی است. چراکه رشد اسکلتی هنوز تمام نشده و استخوان هنوز نرم است؛ دندان به‌راحتی جابه‌جا شده و می‌توان با ارتودنسی آن را درمان کرد.
بسته به شدت مال اکلوژن درمان آن بین 6 ماه تا 2 سال ممکن است طول بکشد.
درمان مال اکلوژن پس از سن بلوغ
در صورت مراجعه پس از سن بلوغ، در اغلب موارد دیگر ارتودنسی به تنهایی پاسخگو نیست و باید برای تصحیح فکین جراحی فک انجام شود. البته بسیار به شدت مال اکلوژن بستگی دارد. در شدت کم ممکن است به جراحی نیاز نباشد.
عوارض مال اکلوژن
عوارض مال اکلوژن که قبلا اشاره کردیم عبارت‌اند از:
• پوسیدگی دندان
• التهاب دهان و لثه
• در حالت نادر، مشکلات تکلم یا تغذیه و جویدن در طول زمان
