عوارض جراحی فک ( روش های پیشگیری از بروز عوارض )

عوارض جراحی فک چیست

عوارض جراحی فک از جمله مهمترین مواردی است که حتما باید قبل از عمل جراحی فک ، آن را بدانیم. به عنوان یک عمل پیچیده، می تواند مزایای بسیاری برای سلامتی و زیبایی فرد به ارمغان بیاورد. با این وجود، مانند هر عمل جراحی دیگری، خطرات و عوارضی نیز به همراه دارد. آگاهی از این عوارض قبل از عمل، به شما در تصمیم گیری آگاهانه و آمادگی برای مقابله با آنها کمک می کند.

آیا عوارض جراحی فک خطرناک است؟ (عوارض شایع)

• درد و تورم: درد و تورم در ناحیه عمل، بعد از جراحی فک طبیعی است. این علائم با داروهای مسکن تجویز شده توسط جراح قابل کنترل هستند.
• خونریزی: خونریزی جزئی بعد از عمل ممکن است رخ دهد. در صورت خونریزی شدید، باید فوراً با جراح خود تماس بگیرید.
• کبودی: کبودی در اطراف صورت و گردن بعد از عمل شایع است و به مرور زمان از بین می رود.
• عفونت: عفونت یک عارضه جدی است که می تواند با علائمی مانند تب، لرز، قرمزی و تورم همراه باشد. در صورت مشاهده علائم عفونت، باید فوراً به جراح خود مراجعه کنید.
• مشکلات تنفسی: به دلیل تورم، ممکن است در تنفس مشکل ایجاد شود. در این موارد، جراح ممکن است از لوله تنفسی استفاده کند.
• آسیب عصبی: در موارد نادر، ممکن است اعصاب در ناحیه عمل آسیب ببینند که منجر به بی حسی یا گزگز شدن می شود. این مشکل معمولاً موقتی است و به مرور زمان بهبود می یابد.

عوارض نادر

• شکستگی فک: در موارد نادر، ممکن است فک در محل برش شکسته شود.
• مشکلات مفصل گیجگاهی فکی: ممکن است مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) در اثر جراحی تحت تاثیر قرار گیرد و منجر به درد و مشکل در جویدن شود.
• اسکار: اسکار ناشی از جراحی فک دائمی است، اما با گذشت زمان کمرنگ تر می شود.

راهکارهای کاهش عوارض جراحی فک

• انتخاب جراح باتجربه و ماهر
• رعایت دقیق دستورالعمل های جراح قبل و بعد از عمل
• مصرف داروهای تجویز شده به موقع
• مراقبت از زخم و بخیه ها
• حفظ بهداشت دهان و دندان
• رژیم غذایی سالم و مقوی
• استراحت کافی

جراحی ارتوگناتیک (ارتوسرجری یا فک) یکی از جراحی های منحصر به فرد در جراحی صورت است. ظاهر و عملکرد اکلوزال (نحوه قرارگیری فکین روی هم) بیمار می تواند به طور قابل توجهی بهبود یابد و بر احساس رضایت از خود بیمار تأثیر بگذارد.
نتایج موفقیت آمیز در جراحی ارتوگناتیک مدرن به همکاری نزدیک جراح فک و متخصص ارتودنسی در تمام مراحل درمان، از برنامه ریزی قبل از جراحی تا نهایی شدن آن، متکی است. شبیه سازی رایانه ای، تجزیه و تحلیل دقیق تری از تغییر شکل دندان و صورت و برنامه ریزی قبل از عمل را ایجاد می کند. همچنین کمک بسیار ارزنده ای در ارائه توضیحات لازم به بیمار است. اما همچنان برخی نگران عوارض جراحی فک و صورت هستند.

در این مقاله، اصول عمومی جراحی را که زمینه ساز جراحی ارتوگناتیک است را توصیف می کنیم. توالی درمان، تجزیه و تحلیل تغییر شکل دندان و صورت قبل از جراحی، اجرای برنامه درمان و عوارض احتمالی جراحی فک را بررسی می کنیم. همچنین عوارض احتمالی جراحی فک را بر می شماریم.
در نظر داشته باشید، با رعایت اصول درست جراحی فک توسط یک جراح زبردست و مراقبت های پس از جراحی فک توسط بیمار؛ این عوارض یا اتفاق نمی افتند و یا به مرور رفع می شوند.

مختصری درباره جراحی ارتوگناتیک

جراحی ارتوگناتیک برای جابجایی فک بالا، فک پایین یا چانه اصلی ترین درمان است. بخصوص برای بیمارانی که سن آنها برای تغییر در رشد استخوان و استفاده از استخوان خود فرد، زیاد است.

جراحی ارتوگناتیک برای درمان بدشکلی (دفورمه) دندان و صورت، شامل روش های استاندارد ارتوگناتیک برای اصلاح فک است. اما علاوه بر آن از روش های کمکی برای بهبود بافت سخت و نرم نیز بهره می برد. این روش های کمکی شامل یک ژنیوپلاستی (جراحی چانه) استخوانی در مقابل ژنیوپلاستی آلوپلاستیک، سپتورینوپلاستی و ساکشن غبغب و گردن است.

یک رویکرد مشترک بین متخصص ارتودنسی و جراح فک و صورت برای موفقیت در تدوین و اجرای یک برنامه درمانی جامع با نتایج قابل پیش بینی ضروری است.

بسیار اهمیت دارد که شرایط اسکلتی و استخوانی صورت بیمار چگونه است تا براساس آن بهترین درمان توصیه شود. زیرا این موضوع کاملا به ظاهر بیمار مرتبط است.

اصول اصلی مراقبت های جراحی و مراقبت کلی از بیمار شامل آمادگی روانی بیمار؛ تغذیه خوب قبل و بعد از عمل؛ خونرسانی به قسمت های متحرک دندان ها و فک است. همچنین محافظت از استخوان، ساختارهای عصبی عروقی و دندان ها، مراقبت مناسب زخم پس از جراحی، تثبیت قطعات استخوانی، کنترل مناسب اکلوژن و توان بخشی به عملکرد فک پس از جراحی نیز اهمیت دارد.

توالی درمان

هنگامی که بیمار (کودک یا بزرگسال) دچار ناهنجاری در ناحیه فک می شود، ممکن است برای اصلاح نیازمند جراحی باشد. ابتدا ارزیابی جامع توسط جراح فک و متخصص ارتودنسی در درجه اول اهمیت قرار دارد. جراح فک و صورت بیمار را معاینه و تمام پرونده های موجود را بررسی میکند. سپس گزینه های درمانی موجود را با بیمار و خانواده او در میان می گذارد. جراح درواقع دو بحث اصلی را بررسی و با بیمار درمیان می گذارد. بخش عملی و کارکرد فک پس از جراحی و بحث ظرافت های زیبایی که اهمیت بالایی نیز دارد. یک متخصص ارتودنسی به سوابق کاملی از جمله رادیوگرافی های لترال سفالومتری و پانورکس، اکلوزال، تصاویر و مدل های دندانپزشکی، نیاز دارد. سپس جراح فک و ارتودنتیست به طور مشترک اطلاعات موجود را در قالب یک برنامه درمانی بررسی و سازماندهی می کنند و به بیمار ارائه می دهند.

اقدامات لازم ارزیابی دقیق بیماران نیازمند به جراحی ارتوگناتیک

برای ارزیابی دقیق بیماران نیازمند به جراحی ارتوگناتیک موارد زیر حتما باید تهیه شوند:

پس از معاینه بیمار اولین رادیوگرافی مورد نیاز لترال سفالومتر می باشد که در زیر نمونه آن آورده شده است.

رادیوگرافی بعدی  OPG  است که از جهت سلامت کلی دندان ها، محل سینوس ها و محل عصب فک باید مورد بررسی قرارگیرد.

در افرادی که مشکل ناقرینگی فکین یا صورت دارند نیاز به یک رادیوگرافی دیگر (PA Cephalometry   ) نیز هست.

اقدام بعدی بررسی قالب های دهانی بیماران و آنالیز روابط فکی است.

در مواردی ممکن است نیاز به سی تی اسکن، سی بی سی تی و یا اسکن های سه بعدی و آنالیز دیجیتال باشد. البته این موارد معمولا در بیمارانی اهمیت دارد که مشکلات در ابعاد مختلف دارند. البته بهتر است آنالیز دیجیتال در تمام بیماران انجام شود ولی با توجه هزینه ی اضافه فقط در مورد بیمارانی انجام می شود که مشکلات پیچیده تری دارند.

در این مرحله تصمیم گیری می شود. که آیا مشکل فک بیمار بدون ارتودنسی قابل انجام است و یا قبل از جراحی باید ارتودنسی انجام شود.

اقدامات جراحی ارتوگناتیک ممکن است شامل جراحی فک بالا یا فک پایین یا هر دو باشد. برای بهبود حرکت جریان هوا در بینی، ممکن است جراحی همزمان داخل بینی با سپتوپلاستی و کوچک کردن توربینات تحتانی، لازم باشد. ژنیوپلاستی و لیپوساکشن گردن نیز ممکن است برای برخی بیماران در نظر گرفته شود تا نتیجه کلی از نظر زیبایی را بهبود بخشد.

روند درمان(در 90 درصد موارد) به این صورت است که ابتدا درمان ارتودنسی آغاز شده و بیمار معمولا ظرف 6 ماه برای جراحی ارتوگناتیک آماده می شود.(البته در مواردی بیمار نیاز به درمان ارتودنسی ندارد که توسط جراح تشخیص داده می شود). پس از انجام جراحی، جزئیات نهایی تصحیح اکلوژن توسط متخصص ارتودنسی شروع می شود.

جراحی، کشیدن و خارج کردن دندان عقل

مسیر انجام جراحی فکین از نزدیکی دندان عقل می گذرد. با توجه به این موضوع جراحی دندان های عقل نزد جراحان فک و صورت 6 تا 9 ماه قبل از جراحی ضروری است. در بعضی موارد ممکن است ارتودنتیست نسبت به این مساله بی توجه باشد، همین مساله باعث به تعویق افتادن جراحی بمدت حداقل 6 ماه می شود.

آمادگی روحی و روانی

عوامل روانشناختی باید توسط جراح معالج و متخصص ارتودنسی به شدت سنجیده شوند. برای تیم معالجه ضروری است که انگیزه اساسی بیمار برای جستجوی درمان جهت اصلاح ناهنجاری فک اسکلتی، تأثیر روانی – اجتماعی وضعیت و پاسخ روانی – اجتماعی به درمان را درک کنند. پیش بینی نتیجه جراحی و مطابقت انتظارات بیمار با برنامه درمانی بسیار کلیدی است.

مشاوره دادن به بیمار در مورد عواقب جراحی، عوارض احتمالی، دوره بهبودی و دوره توانبخشی مورد نظر، به همان اندازه مهم است. بیمار باید از تغییر ناگهانی سبک زندگی که 4 تا 6 هفته اول پس از عمل رخ میدهد، مطلع شود.

بیشتر بیماران در اوایل دوره بعد از جراحی ممکن است کمی دچار ناراحتی شوند. بخصوص دلیل اینکه نمی توانند براحتی فک خود را تکان کنند. این اختلال در اکثر بیماران عموماً کوتاه مدت است و فقط چند روز طول می کشد. بیماران باید در مورد احتمال تغییر خلق و خوی پس از عمل هشدار داده شوند. آمادگی روانی بیمار که تواسط جراح و ارتودنتیست انجام می گیرد حائز اهمیت است. باید بیمار در این زمینه مورد مشاوره و آموزش قرار گیرد. این امر به بیمار کمک می کند تا آگاهی کامل داشته باشد. همچنین برای تغییرات عمده فک و زیبایی صورت که با جراحی ارتوگناتیک ایجاد می شود، مجهزتر باشد.

بیشتر بیماران می توانند انتظار داشته باشند طی 10 الی 14 روز پس از جراحی به روال عادی زندگی بازگردند.
البته ورم صورت ممکن است تا 3 هفته باقی بماند اما مشکل چندان حادی نیست. البته این کاملا به نوع جراحی بستگی دارد.

مدیریت بیمار در جراحی

تغذیه

مصرف پروتئین و کالری کافی برای مقابله با متابولیسم کاتابولیک که در نتیجه واکنش به استرس جراحی ایجاد می شود، در دوران بعد از جراحی، حیاتی است. خصوصا اگر دوران نقاهت طولانی مدت باشد. بیمار باید طبق برنامه ریزی روزانه بین 2500 تا 3000 کالری مصرف کند. همچنین به ازای هر یک کیلوگرم وزن بیمار، بین 1 تا 5/1 گرم پروتئین مصرف کند. ممکن است مکمل با شیک های پروتئینی یا مایعات کامل غذایی مورد نیاز باشد. وزن بدنتان معمولاً راهنمای مناسبی برای مصرف کافی مایعات و تغذیه می باشد. یک متخصص تغذیه ممکن است کمک خوبی باشد. داشتن مراقب که میزان کالری و مایعات بیمار را نظارت و کنترل کند مفید است. در مبحثی جداگانه در مقاله رژیم غذایی پس از جراحی فک ، در مورد تغذیه به تفصیل توضیح داده شده است.

برخی از خطرات و عوارض جراحی فک در زیر شرح داده شده است. این لیست جامع نیست، بلکه نمایانگر عوامل برجسته ایست که باید توسط جراح درنظر گرفته و با بیمار مطرح شود.

جراحی دندان عقل خطرناک است ؟

به طور کلی، انجام جراحی ارتوگناتیک وقتی توسط یک جراح ورزیده و باتجربه در مرکزی که تعداد زیادی از این موارد انجام می شود، تقریبا بی خطر است. برخی از خطرات و عوارض جراحی فک در زیر شرح داده شده است. این لیست جامع نیست، بلکه نمایانگر عوامل برجسته ایست که باید توسط جراح درنظر گرفته و با بیمار مطرح شود.

عوارض جراحی فک چیست ؟

کاهش حس لب ها(پاراستزی لب)

در جراحی ارتوگناتیک فک بالا آسیب به عصب اینفراربیتال که حس لب بالا را تأمین می کند بسیار نادر است. ولی به علت تورم ناحیه و فشار روی عصب بیماران پس از جراحی دچار بی حسی درلب بالا می شوند. این بی حسی در لب بالا در اغلب موارد گذراست و معمولا طی 6 ماه پس از جراحی بطور کامل بهبود میابد. نکته ی بسیار مهم و قابل توجه این است که بیمار فقط خود متوجه این موضوع می باشد. این مورد از لحاظ ظاهری در صورت مشخص نیست و درواقع مشکلی در حرکت لب ها بوجود نمی آید.

ولی در جراحی ارتوگناتیک فک پایین، احتمال آسیب به عصب آلوئول تحتانی بیشتر از فک بالاست. همچنین ممکن است عصب کشیده شده و جراحت مختصری ایجاد شود. همانند فک بالا تغییری در ظاهر صورت و کج شدن لب ها اتفاق نمی افتد.اما ممکن است به مدت 6 ماه بی حسی در لب ها وجود داشته باشد.

ناحیه ی بی حسی به مرور زمان کوچکتر می شود. ولی ممکن است محل هایی از لب برای همیشه بی حس بمانند.

آسیب به عصب صورت یا زبان در حین جراحی فک پایین نادر است. اعصاب حفره تحتانی ممکن است کمی کشیده شوند، اما به ندرت مجروح شده یا از بین می روند. بازگشت حس عصب به نوع آسیب و روند بهبود بیمار بستگی دارد.

عفونت

از دیگر عوارض جراحی فک که نادر است عفونت می باشد. عفونت در بیمارانی که تحت عمل جراحی ارتوگناتیک قرار گرفته اند نادر است. تجویز آنتی بیوتیک های پیشگیری کننده در حین جراحی؛ آنتی بیوتیک های داخل وریدی در طول مدت بستری در بیمارستان؛ و یک دوره آنتی بیوتیک خوراکی هنگام ترخیص از بیمارستان و رعایت بهداشت دهان مناسب پس از جراحی باعث پیشگیری از وقوع آن می شود.

کم خونی

آنمی پس از تمام جراحی های خونریزی دهنده ممکن است اتفاق بیافتد. ولی احتمال آن در جراحی های فک بسیار اندک است.

از آنجا که جراحی ارتوگناتیک برای اصلاح عدم تناسب فک و صورت به عنوان یک روش درمانی انجام می شود؛ تیم جراحی باید تمام تلاش خود را برای کنترل از دست دادن خون و کاهش نیاز به انتقال خون انجام دهد. برای جراحی های تک فک، انتقال خون به ندرت انجام می گیرد. اما با این وجود، بعضی  از عمل های دو فک به انتقال خون نیاز دارد.

خونریزی زیاد در جراحی فک پایین نادر است. در موارد نادر، در حین جراحی فک بالا (جراحی جلو بردن فک بالا)، ممکن است خونریزی کنترل نشده اتفاق بیفتد. که نیاز به آنژیوگرافی انتخابی همراه با آمبولیزاسیون داشته باشد.

بازگشت اسکلتی و مال اکلوژن بعد از عمل

با ظهور لوازم فیکساسیون از جمله پیچ ها و پلیت ها در سراسر محل استئوتومی، بعید است که بازگشت اسکلتی کنترل نشده رخ دهد. بازسازی اسکلت در محل جراحی ممکن است 6 تا 12 ماه بعد از عمل ادامه یابد.

مال اکلوژن حاد و پیش بینی نشده که در اوایل دوره بعد از جراحی مشاهده می شود، ممکن است نشان دهنده موقعیت و تثبیت نادرست بخش های اسکلتی باشد. ممکن است نیاز باشد برای اصلاح این مورد، دوباره جراحی نیاز انجام شود.

در زمان تقسیم ساژیتال فک پایین، قرارگیری دقیق قسمت پروگزیمال فک پایین قبل از استفاده از تثبیت، ضروری است. موقعیت مناسب قسمت پروگزیمال، اگرچه در ایجاد موقعیت صحیح اسکلتی قسمت های فک بسیار مهم است؛ اما تا حد زیادی به تجربه، تخصص و احساس جراح فک بستگی دارد.

درد یا تحلیل رفتن مفصل گیجگاهی فکی

بیماران مبتلا به بدشکلی دندان و صورت و مال اکلوژن نسبت به افراد عادی بیشتر به اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) مبتلا می شوند. به طور کلی، باید به بیماران گفته شود که تأثیرات درمان ارتودنسی یا جراحی ارتوگناتیک بر بهبود یا بدتر شدن علائم TMJ تا حد زیادی قابل پیش بینی نیست. تحلیل مجدد کندیل، علت نادر عود طولانی مدت است که ممکن است به دنبال یک عمل جدا شدن فک و فک پایین یا جراحی دو فک باشد.

شکستگی نامطلوب در سایت استئوتومی Sagittal Split

به طور کلی، میزان شکستگی نامطلوب راموس یا کندیل قطعه پروگزیمال در طول تقسیم ساژیتال فک پایین نادر است و معمولاً کمتر از 2٪ ذکر می شود. احتمال بروز این عارضه و بهبودی طولانی مدت آن و نیاز احتمالی به عمل دوم باید قبل از عمل به بیماران هشدار داده شود.

رعایت بهداشت دهان قبل و بعد از جراحی

یکی از مهمترین فاکتورها در پیشگیری از عفونت بعد از جراحی فکین، بهداشت مناسب بیماران است.

برای این منظور بهتر است صبح روز عمل مسواک بزنید و از نخ دندان استفاده کنید. اگر تحت درمان ارتودنسی هستید استفاده از واترپیک ها بسیار کمک کننده است.

پس از تمیز کردن دهان با مسواک و نخ دندان(مخصوص ارتودنسی) و قبل از انتقال به اتاق عمل از دهانشویه کلرهگزیدین استفاده کنید.

یکی از مهمترین مسائل بعد از جراحی رعایت بهداشت دهان است.

با توجه به اینکه جراحی از داخل دهان انجام می شود استفاده از دهانشویه کلرهگزیدین بلافاصله بعد از خوردن اولین وعده ی غذایی باید آغاز شود.

از فردای جراحی، نظافت دهان با استفاده از مسواک کودک نرم باید انجام شود.

بهداشت مناسب دهان از تمامی آنتیبیوتیک ها و داروها در پیشگیری از عفونت موثرتر است.